Deze versie is aangepast voor online gebruik. De originele, vormgegeven versie kan je hier downloaden:
Historisch gezien is het altijd interessant als een geschiedkundig thema het schopt tot Tv-feuilleton. Het gevaar bestaat echter dat er een loopje wordt genomen met de historische werkelijkheid. Veel Amerikanen kennen hun presidenten enkel van de film: JFK, Nixon, Lincoln, … En dat beeld klopt niet altijd met de werkelijkheid, ook al is de realiteit soms straffer dan de fictie.
Maar dat biedt historici dan weer de gelegenheid om historische kanttekeningen te plaatsen die het beeld uit de film dichter bij ‘de’ historische waarheid brengen. Voor de geschiedkundig vereniging Het Land van Aalst is het dan ook een zegen dat bendeleider Jan de Lichte (1723-1748) binnenkort een TV-vedette wordt. Tijdens de Oostenrijkse periode was hij namelijk actief in diverse gemeenten van het historische Land van Aalst. Steracteurs als Mateo Simone, Tom Van Dijck, Stef Aerts en Ruth Beeckmans staan garant voor kwaliteit en het zou wel eens kunnen dat deze tiendelige historische TV-reeks wordt uitgeroepen tot een Vlaamse topreeks.
Als we afgaan op de trailer zou de bende van Jan de Lichte, die vanaf najaar 2018 de Vlaamse huiskamers had moeten veroveren, veel weg hebben van Robin Hood en zijn kompanen die semipermanent het woud van Sherwood als uitvalsbasis gebruikten om te stelen van de rijken in het laat-middeleeuwse Engeland. Misschien is het ook een beetje vorm gegeven naar die andere bende die iets later en iets verder westwaarts Vlaanderen onveilig maakte, nl. de Bende van Baekeland. Zij namen het niet echt op tegen de Franse bezetter, maar kwamen er wel mee in aanraking door hun rooftochten op het einde van de 18de eeuw. Opnames vonden reeds plaats in het Kluisbos, het kasteel van Beauvoorde en de Grote Markt van Veurne.
Producent Dirk Impens, bekend van Oscarnominaties voor Daens en de Broken Circle, houdt een slag om de arm door gebruik te maken van het etiket ‘historische fictiereeks’. De scenaristen Christophe Dirickx (De Helaasheid der Dingen) en Benjamin Sprengers (Beau Séjour) baseerden zich voor de prestigieuze TV-reeks ‘De bende van Jan de Lichte’ op het gelijknamige boek van Louis Paul Boon uit 1957 waarin Jan de Lichte gestalte krijgt als vrijheidsstrijder, een tedere anarchist en een idealistische socialist avant la lettre. In realiteit was Jan de Lichte een ordinaire boef, een gewetensloze bandiet die bij zijn criminele activiteiten het gebruik van geweld niet schuwde. In het beste geval zou je hem een slachtoffer van de kansarmoede kunnen noemen met een moeilijke of ongelukkige jeugd die trachtte te overleven door kruimeldiefstallen, maar steeds dieper in het moeras van de misdaad wegzakte met brutale overvallen. Toen de “zaken” minder goed gingen, schrok hij er niet voor terug een dolk in de rug van zijn trawanten te steken, letterlijk en figuurlijk.
De bende van Jan de Lichte opereerde in de streek Aalst-Geraardsbergen-Oudenaarde in de jaren 1740. De toename van het pauperisme liep samen met de inval en de plunderingen van de Franse troepen ten tijde van de Oostenrijkse Successie-oorlog (1740-48) waardoor Pruisen, Frankrijk en Spanje probeerden van de troonsbestijging van keizerin Maria Theresia gebruik/misbruik te maken om hun positie te verbeteren. Na de slag bij het Henegouwse Fontesnoy (11/5/1745) werd ons land 3 jaar lang bezet door de Franse legers onder leiding van Maurits van Saksen, op bevel van Lodewijk XV.
Op 14/2/1747 was Jan de Lichte nog gegeseld, gebrandmerkt en levenslang verbannen uit het Land van Aalst. Op 28/9/1748 organiseerden de kasselrijen van Kortrijk, Oudenaarde, Aalst en Dendermonde een razzia tegen de uit 130 leden bestaande roversbende. Op het proces werd de bende niet minder dan tien moorden, zeven moordpogingen en 105 diefstallen met braak en zakkenrollerij ten laste gelegd. Jan de Lichte werd samen met vier andere bendeleden 270 jaar geleden geradbraakt op de Grote Markt te Aalst.
Figuur 1. Het beeld van Jan de Lichte
Toelichting. Het beeld van Jan de Lichte van de hand van de Geraardsbergse beeldhouwer Roel D’Haese, dat destijds wegens politieke en financiële gevoeligheden noch in Aalst , noch in Zottegem een plek vond. Via een omweg in het groene Middelheimpark (1987) kwam het uiteindelijk terecht voor het nieuwe Antwerpse Justitiegebouw (2009). Het beeld werd gemaakt op vraag van het Louis Paul Boon-genootschap als eerbetoon voor deze Aalsterse schrijver.
Naast de tv-reeks werd er bovendien eind maart 2019 in het belfort op diezelfde Grote Markt een escaperoom geopend volledig in het teken van Jan de Lichte. Na een inleidend filmpje over de rooftochten van de bende kom je in een, volgens de uitbaters, realistisch nagebouwde middeleeuwse herberg terecht die net bestolen werd door de rovershoofdman. Door allerhande raadsels op te lossen kunnen de deelnemers Jan de Lichte te pakken krijgen. Vermits er nog ruimte over is, zou er voor de zomervakantie zelfs nog een 2de escaperoom geopend worden met een vervolgverhaal. Fans van geschiedschrijving, historische fictie en/of escaperooms kunnen dus met spanning uitkijken naar deze op stapel staande projecten. Als de uitbaters spreken van een realistisch nagebouwd decor van middeleeuwse herbergen om een achttiende-eeuwse situatie tastbaar te maken, dan wordt het uitkijken naar deze nieuwe vorm van historisch toerisme.
Voor meer info:
S. DE FEYTER. De bende van Jan De Lichte. – Het Land van Aalst, jrg. XXXIII, 1981, p. 169-253.
D. MERTENS. Criminaliteit in de stad Aalst en op het platteland van het Land van Aalst tijdens de 18de eeuw. Dl. 1. – Het Land van Aalst, jrg. LIII, 2001, nr. 2, p. 115-142. Dl. 2. – Het Land van Aalst, jrg.LIII, 2001, nr. 4, p.241 -269. http://www.ethesis.net/aalst_crimi/aalst_criminaliteit_deel3_hfdst2.htm
E. DE DONCKER. De strafrechtbanken te Aalst van de XIVde tot XVIIIde eeuw. – Het Land van Aalst, jrg. XXXVIII, 1986, nr. 5-6, p. 204-243.
D. LAMARCQ. Jan De Lichte. Een bendeleider uit de 18de eeuw.
https://web.archive.org/web/20130425215837/http://www.zottegem.be/page.php?linkID=903
Danny LAMARCQ, ‘De bende van Jan de Lichte, volgens de processen van 1748.’ In: Jaarboek van de Zottegemse Culturele Kring, XXII(1977-1978), p. 13-64.
2 Comments
Leo Bombeeck · juli 1, 2019 at 1:53 pm
Beste,
Heb vroeger al eens de hele familie van Jan de Lichte van zijn vaders- en moederskant nagetrokken. Zijn vader en moeder waren ook voor het leven verbannen en overleden toch in Oost-Vlaanderen. Las net dat ook hun zoon Jan al verbannen was in febr. 1747 wat ik niet wist, die verbanningen stelde blijkbaar niet veel voor of heb ik het mis?
Groeten, Leo Bombeeck, Helmond
Wouter VAN DER SPIEGEL · februari 25, 2022 at 7:31 am
In vergelijking met de doodstraf was verbanning uiteraard een lichtere straf. Verbanning was ook dikwijls een bijkomende straf bij geseling of brandmerking.
Een eerste verbanning was vaak beperkt in ruimte en tijd, waardoor de veroordeelden na verloop van tijd op legale wijze konden terugkeren naar hun geboortestreek.
Eigenlijk was verbanning een vrij goedkope manier om het probleem van de criminaliteit op te lossen. Alleen was het geen oplossing, maar een verplaatsing van het probleem. Als iemand in een vreemd gebied terecht kwam, was de kans groot dat hij zonder netwerk geen werk of steun kon vinden. En dus in de marginaliteit, de armoede en de criminaliteit terechtkwam…
Ook het toezicht op de naleving van de verbanning stelde een probleem. Actief controleren of opsporen kost immers geld. Zo lang er weinig bijkomende overlast of klachten kwamen, was de plaatselijke overheid vaak weinig geneigd om op te treden vanuit financiële overwegingen. Ook toen was er dus al een gebrek aan “blauw op straat” en aan budget…
Aan de rand van de maatschappij was het ook toen vrij eenvoudig om onder te duiken in de illegaliteit. Identiteitspapieren bestonden immers nog niet. Kansarmoede die van generatie op generatie werd doorgegeven bestond wel al…